Ұлттың таным көкжиегін кеңейтуде мұражайдың алар орны бөлек. Ол халықтың тұтас тарихын, мәдениеті мен салт-дәстүрін сол күйі сақтап, келесі ұрпаққа жеткізудің алтын көпірі іспеттес. Мұндағы әрбір жәдігер, құжат, фотосурет, бұйым, аспап сол дәуірдің көрсеткіші, айқын дәлелі. Мұражайдың азамзат ғұмырындағы маңыздылығы өлшеусіз. Сондықтан біз Степногорск қаласының Тарихи-өлкетану мұражайының меңгерушісі Майра Өмірбайқызы Нұржановадан сұхбат алғанды жөн санадық.
Туған жер, өскен ортаңыздан әңгімені бастасақ… – Мен Целиноград облысы Ерейментау қаласында дүниеге келдім. Ата-анам елдің дамуына орасан зор үлес қосқан жандар. Әкем Ерейментау қаласының Мәдениет бөлімін 37 жылға жуық басқарды. Ал анам география пәнінің мұғалімі болып саналы ғұымырын ұстаздыққа арнады. Үлкен отбасында тәрбие алдым. Шаңырақта төрт ұл, бір қыз өсіп, жетілдік.
– Қайда білім алдыңыз? Қызмет жолыңызды саралап берсеңіз… – Ресейдің Челябі қаласындағы «Өнер және мәдениет» институтының күндізгі бөлімінде оқып, кейін Көкшетау қаласындағы «Заң» университетінде білім алдым. Еңбек жолымды әділет саласынан басталып, кейін мәдениет саласына ауыстым.
– Мұражай басшылығына қалай келдіңіз? Бұл саладағы жұмыс несімен ұнайды? – 2005 жылдан бастап мұражайда экскурсия жетекшісі болып жұмыс істеп, 2014 жылы облыстық мұражай басшысы Степногорск қаласының мұражай меңгерушісі қызметін ұсынды. Мұражай жұмысы қаншалықты қызықты, тартымды екендігін тек осы салада зерттеп, ізденген адам жақсы біледі. Біздің негізгі жұмыс – коллекциялау, жинақтау және зерттеу жүргізу болып табылады. Мұражайдың міндеті – тарихи-мәдени мұраны сақтау, тарихи құнды заттарды жинау және алу, Қазақстан Республикасының ұлттық мұрасын құрайтын тарихи-мәдени объектілерді есепке алу, қорғау, қалпына келтіру, оларды мәдени процеске қосу болып саналады. Сондықтан біз өзімізді тарихтың сақталуына елеулі үлес қосушымыз деп санаймыз. Біз экскурсиялар өткізіп, дәріс оқып қана қоймай, салт-дәстүрді насихаттаймыз, дөңгелек үстелдер, семинарлар, конференциялар ұйымдастырамыз, кейде тіпті челлендждерге қатысып, ән айтып, би билейміз. Жұмыстың жан-жақты ұйымдастырылуы дегеніміз осы шығар.
– Мұражайжың ең құнды жәдігері туралы кеңінен айтып бере аласызба ? – Көрме залында өнеркәсіптік қала Степногорск қаласының қызықты тарихы көрсетілген. Өлкенің көне тарихына ХV ғасырға жататын Шонның қорасы және оның қорымынан алынған жәдігерлер тек облыстың ғана емес, Қазақстанның, Кеңес Одағының басқа аймақтарының пайдалы қазбалары кіреді. Сондай-ақ археологиялық қазбалардан алынған құнды жәдігерлер III-V ғасырларға, қола дәуіріне жатады. Міне, осындай құнды дүниелерді біздің мұражай қорынан көруге мол мүмкіндік қарастырылған.
– Келушілерге тағы қандай қызмет ұсынылады?
– Біз тек қала, облыс бойынша топонимика, ономастика туралы ақпарат беріп қана қоймаймыз. Біздің қорда жинақталған материалдарды көптеген блогерлер өз материалдарында, бұқаралық ақпарат құралдары өз шығарылымдарында пайдаланады. Қаладағы колледждер мен мектептердің студенттеріне әдістемелік көмек көрсетеміз. Біздің жәдігерлерімізді қала кәсіпорындары өз көрмелерінде пайдалана алады.
– Мұражайдың қаржыландыру көзі қандай?
Бөлінген қаражат құнды жәдігерлердің қатарын арттырып, оны қалыпта ұстауға жете ме? – Біздің мұражай Ақмола облыстық мұражайының филиалы болғандықтан, негізгі қаржыландыру көзі сол жақтан қарастырылады. Оның ішінде қызметкерлердің жалақысы, құнды жәдігерлердің санын молайту жұмыстары бар. Ал қорымызды жылда өткізілетін арнайы акциямен толықтырамыз. Ай сайын, жыл сайын «Мұражайға сыйлық жаса!» атты шара өткіземіз. Осындай игі шараның арқасында қала, ауыл тұрғындары мұражайды құнды жәдігерлермен толықтырып отырады. Тіпті жәдігерлер сақталған орынға арнайы барып, шалғай елді мекендерді аралап жәдігерлерді мұражай экспонаты етуге тырысамыз.
– Қолданылатын жаңа технологиялар қатарын атай аласыз ба? – Экспонаттарымызды жанды етіп көрсету үшін галаграмма, заманауи мультимедиялық технология 3D форматын, интерактивті тақта қолданғымыз келеді. Сұраныс бар, бірақ әзірге қаражат қарастырылған жоқ. Дегенмен қолымызда бар дүниемен, өлкетанушылардың қатысуымен қызықты етіп, түрлі форматта басқосу, жиын, мастер кластарды өткізіп отырамыз. Өйткені біздің қаладағы өлкетанушылар облыстық зерттеушілер ұйымының мүшелері болып табылады. Аймағымыздың тарихын зерттеуде, оны көпшілікке танытуда олардың еңбегі зор.
– Қатарда қанша маман бар? Олардың білімін жетілдіру бағытында қандай жұмыстар атқарылады?
– Мұражай ісіне өз білімі мен тәжірибесін аянбай беріп жүрген нағыз кәсіби мамандар біздің ұжымда бас қосқан деуге болады. Олардың ішінде қор сақтаушысы Айжан Амантайқызы, экскурсия жетекшілері Назира Мұхтарқызы, Қайрат Балташұлы бар. Мұражайда жұмыстың жаңа түрлері енгізіліп жатыр. Өлкетанудан ашық сабақтар, ел тарихы сабақтары, туған өлкенің тарихы мен мәдениеті бойынша семинарлар, тарих сағаттары, тақырыптық кештер, балаларға арналған ойын бағдарламалары, қала оқушылары мен студенттері арасында өлкетану сайыстары мен викториналар, фестивальдар ұйымдастырылуда. Мұнда мәдени-ағарту жұмыстарының барлық түрлері жүзеге асырылады. Көрме залдарына экскурсиялар тұрақты түрде өткізіліп тұрады. Сонымен қатар оларда дөңгелек үстелдер ұйымдастырылып, оқушылар мен студенттерге ғылыми жобаларды жүзеге асыру бойынша кеңестер беріліп, қала мен облыстың этномәдени орталықтарымен тығыз жұмыс жүргізіледі. «Дала өнері» қолданбалы өнер шеберлері қалалық, облыстық іс-шараларға қатысып, өз туындыларымен таныстырады. 30 жыл ішінде қорымызға 9 225 құнды жәдігер коллекциясы жинақталыпты.
– Наурыз мерекесіне жоспарланған көрмелеріңіз бар ма? Толығырақ айтсаңыз…
– Наурыз мерекесіне жоспарланған көрмелеріңіз бар ма? Толығырақ айтсаңыз… – Наурыз мерекесін тойлау ауқымы жыл сайын кеңейіп келе жатқаны белгілі. Өңірімізде он шақты киіз үй тігіліп, оның әрқайсысы биылғы жылы мерейтойы аталып өтілетін белгілі тұлғалардың, қазақ дамуына үлес қосқан азаматтардың атымен аталатын болады. Сондықтан біздің тарапымыздан мұражай қорында бар жәдігерлерді ұсынатын боламыз. Аталған киіз үйлердің бірі «Қазақалтын» тау-кен комбинатына арналады. Оның ішінде Степногорск қаласының 60 жылдығына орай тарихи жәдігерлерді де қоюды мақсат етіп отырмыз. Сонымен қатар қаламыздағы 9 этно-мәдени орталықтың жұмысын көрсететін көрмені осы Наурыз мерекесінде байқай аласыздар. Ал Наурызнама бағдарламасы бойынша «Қайырымдылық күні» аясында мұражай қызметкерлері «Достық және шығармашылық» үйінде мүгедектігі бар балаларға арналған ерекше көрме ұйымдастырды.
Көрме барысында балаларға ұлттық нақыштағы ыдыстар таныстырылып, оның жасалу жолы мен қолданылуы турасында қызықты мәліметтер айтылды. Біз бұлайша жеткіншектердің бойына ұлттық таным мен мәдениетті сіңіруді көздейміз. Бұдан бөлек «Жаңару күні» мәдениет саласының қызметкерлерімен бірлесіп, Паң Нұрмағанбет мазарына барып, тазалық пен абаттандыру жұмыстарын жүргіздік. Бұл шара ата-бабалар рухына тағзым етіп, тарихи-мәдени мұраны сақтап, ұлттық құндылықтарды дәріптеу мақсатында ұйымдастырылды.
– Өткен жылы мұражай халықтың тарихы танымын кеңейтіп, мәдени шаралар қатарына қандай үлес қосты?
– 2024 жылы Степногорск тарихи-өлкетану музейінің 30 жылдығына, Степногорск қаласының 60 жылдығына арналған мерейтойлық іс-шаралар өткізілді. Қала күніне орай шығармашылық байқаулар, өлкетану байқаулары және киіз үйде көрсетілген қазақтың дәстүрлерін насихаттауға бағытталған іс-шаралар ұйымдастырылды. Қызметкерлеріміз қала өнеркәсібі бойынша көрмелерін және мұражай экспонаттарының көшпелі көрмесін ұйымдастырды. Мұражай мерейтойына орай мектеп тарихшылары мен өлкетанушылары, қала тұрғындары мен колледж студенттері қатысқан, үлкен қалалық конференция ұйымдастырды. Біз мәдениет пен тарих тек өткеннің мұрасы ғана емес, сонымен қатар табысты болашақ құруға негіз болатынына сенімдіміз. Жыл сайын біздің мұражай қазақ халқының келешегін қалыптастыратын бірегей дәстүр мен тарихты зерделеу, талқылау және сақтауға арналған маңызды тұғырнамаға айналып келеді.
– Ал оқушылардың жазғы демалысында мұражай қандай шаралар ұйымдастырады?
– Жазғы уақытта оқушылар жас ерекшеліктеріне қарай тақырыптық, туристік экскурсияларға қатысып, өлке тарихы, табиғаты мен мәдениетіне қатысты әңгімелер тыңдай алады. Сонымен қатар тарихи оқиғаларға негізделген ойындар мен викториналарға, ұлттық ойын түрінде ұйымдастырылған шараларға қатысып, қыш бұйым жасау, қолөнер бұйымдарын жасау сабақтарына қосыла алады. Бұдан бөлек оқушылардың археологиялық қазба жұмыстары жүргізілген орындарды өз көздерімен көруге мол мүмкіндік бар. Жыл сайын «Мұражайдағы түн» шарасын ұйымдастыру да жақсы дәстүрге айналып келеді. Оған қызығушылық танытатын жастар мен оқушылардың да қатары көп. Біздің мұражайда сирек кездесетін балбал тас, ежелгі монеталар, минералдар коллекциясы да бар. Бұлар балалар үшін қызықты бөлімдер
– Алдағы уақытқа қандай жоспарларыңыз бар?
– Биылғы жылдың басты жоспарларының бірі – белгілі тұлға Жұмабек Тәшеновке арналған ауқымды іс-шараларды өткізу. Жұмабек Тәшенов – Қазақстан тарихындағы ерекше тұлға. Оның ел дамуына қосқан үлесі орасан зор. Сондықтан,бұл жұмыс үлкен жауапкершілікті талап етеді. Қазіргі уақытта жобаның аясында қалалық кітапхана қорындағы кітаптар, мақалалар мен жарияланымдар зерттелуде. Ақмола өңірлік архивтерімен жұмыс жүргізілуде. Бұл тек бастамасы ғана. Алдағы уақытта да тың зерттеулер мен жаңа деректерді анықтау жұмыстары жалғасын табады. Осы кездері оның жобасын дайындап жатырмыз. Жан-жақтан кәделі, маңызды тарихи мәліметтерді, жәдігерлерді жинастырудамыз. Одан басқа «Тәуелсіздік ұраны – рухани өмір шырағы» жобасы асында аумағымыздың тарихын жетілдіре жеткізу көзделеді. Мұражай жұмысының қатпары қаншалықты көп, ақпарат ауқымы кең болған сайын, ол соншалықты қызықты, әрі тартымды. Іздеген адам бұл жерден керегін оңай таба алады. Сондықтан ұжымымызбен әлі талай өлкеміздің тарихын жан-жақты танытуда аянбай қызмет етеміз деп білемін.
– Мұражайда ерекше көрме ұйымдастырылды деп естіген едім. ХХ ғасырдағы мектеп оқушыларының қолданған құралдарының басын қосып, тартымды жәдігер топтамасы етіпсіздер. Сол туралы кеңірек айтсаңыз…
– Мұражайдың экспозициялық залында, жаңа оқу жылының басталуына арналған «Білім әлемі» атты ХХ ғасырдағы мектеп атрибуттарының көрмесі ұйымдастырылды. Оған мектеп формасы, оқулықтар, әліппе, оқу құралдары, сия ыдысы, барабан, пионердің үрлемелі аспабы қойылды. Бұл қарапайым қолданыстағы заттар болғанымен, балалардың көпшілігін баурап алып, ұрпақтар үшін пионер болу балалық шақтың нағыз символы екендігінің айқын мысалы болды. Ақпараттың қазіргідей жылдам қарқыны жоқ, смартфон, планшеттердің тіпті жоспарда болмаған кезеңі алаңсыз уақыт екендігінің көрінісін байқады балалар. Көрмеге қойылған заттардың арқасында келушілер ХХ ғасыр оқушыларының мектеп өмірі туралы қызықты фактілердің куәгері болып, ерекше әсер алды.
– Ұлыстың ұлы күніне арналған ақ тілегіңіз болса…
– Жаңарудың нышаны болған Наурыз мерекесі құтты болсын! Әр үйге қуаныш пен береке, молшылық әкелсін. Көктемнің жылы лебі әрқайсымыздың жүрегімізге шуақ болып төгіліп, жаңа бастамаларымызға жол ашсын! Жақсылық жасап, мейірім танытудан жалықпайық!
– Әңгімеңізге рақмет, мереке құтты болсын!
